Sinds de uitbraak van de corona-pandemie hebben de complottheorieën ook opnieuw een hoge vlucht genomen. Er is zelfs een nieuwe term bedacht voor de aanhangers en verspreiders van dergelijke theorieën: wappies. De term wordt door de complotdenkers intussen alweer als geuzenterm gebruik. De uitdrukking #jesuiswappie is tegenwoordig erg populair op sociale media.

Het is hier niet de bedoeling om dergelijke theorieën te bespreken of te weerleggen. De discussie rond "complottheorieën" moet immers dringend in een ruimer perspectief bekeken worden. Het is inderdaad heel bijzonder hoe de critici van het officiële coronaverhaal weggezet worden als complotdenkers of wappies, terwijl vastgesteld kan worden dat zij die deze beschuldiging uiten vaak ook één of meerdere samenzweringstheorieën aanhangen, al beseffen ze dat zelf niet eens.

We zullen immers zien dat complottheorieën rond corona eigenlijk maar één type van complottheorieën zijn, dat complotten eigenlijk een dagdagelijkse realiteit zijn, en dat de meeste mensen (of zelfs iedereen) die een beetje nadenkt één of meerdere van deze types theorieën aanhangt.

Dit betreft zelfs iemand zoals filosoof Johan Braeckman die terwijl hij bekend staat als een bestrijder van complotdenken zelf soms complottheorieën promoot.

Laten we eens kijken welke soorten complottheorieën en wie dergelijke theorieën aanhangt.

1) Om te beginnen zijn er de talloze samenzweringen in de economische sfeer: zowat iedereen is het erover eens dat er voortdurend complotten plaatsvinden in het bedrijfsleven. Het wordt expliciet erkend door de Amerikaanse wetgever. Zelfs Adam Smith, de grondlegger van het economisch liberalisme, zag overal complotten (hij gebruikt zelfs letterlijk de term "complot"), zoals uit dit citaat van The Wealth of Nations blijkt:

“People of the same trade seldom meet together, even for merriment and diversion, but the conversation ends in a conspiracy against the public, or in some contrivance to raise prices.”

Carl Oglesby beschrijft in zijn boek The Cowboy And Yankee Wars hoe hij aan een volle zaal bedrijfsleiders vroeg hoeveel van hen weet had van één of ander complot: bijna iedereen stak zijn hand op!

2) Complotten in dictaturen/totalitaire staten: iedereen aanvaardt dat er in dictaturen en totalitaire staten regelmatig complotten zijn. Meestal complotten om de huidige dictator of leider uit de weg te ruimen of op te volgen. De veelvuldige aanslagen op Hitler bijvoorbeeld waren bijna allemaal complotten. De Rijksdagbrand was een "false flag". Toen Stalin overleed waren er verschillende "complotten" om hem op te volgen. Het oervoorbeeld van dit soort samenzweringen is de moord van Julius Ceasar.

3) Anti-democratische complotten: veel mensen zijn er effectief van overtuigd dat dit soort complotten schering en inslag zijn. Dat verschillende groeperingen de Westerse democratieën willen omverwerpen en daartoe regelmatig complotten smeden bvb. voor het plegen van terreurdaden. Dit geldt zowel voor extreem-linkse (Rode Brigades, CCC, Bader Meinhof groep...) als voor extreem-rechtse (Bende Van Nijvel, Grijze Wolven, ....) groeperingen. De meeste terreuraanslagen worden inderdaad gepleegd door groeperingen eerder dan door een "lone wolf" en zijn dus eigenlijk complotten. Zelfs achter de meeste "lone wolfs" staan wel één of andere groep.

Meest recent hebben we natuurlijk het islamterrorisme: de aanslagen van IS en voorheen die van Al-Qaeda zijn in feite allemaal complotten: de Bataclan, de aanslagen op Charlie Hebdo, en natuurlijk 9/11. Heel veel mensen, de volledige MSM, en zowat alle "intellectuelen" geloven dat 11 september 2001 een samenzwering was van 19 radicale moslims aangestuurd door een man in een grot in Tora Bora. De samenzweerders slaagden er volgens deze complotdenkers erin om met twee vliegtuigen drie gebouwen te doen instorten (symmetrisch in hun eigen voetafdruk tegen bijna valsnelheid dan nog!).

4) Zelfs democratische staten bedenken soms complotten meestal om een "vijandige" buitenlandse regering het voetje te lichten.
Vrijwel niemand zal ontkennen dat dit soort complotten wel degelijk bestaan. De CIA alleen al had een hand in de organisatie van de samenzweringen om oa. Mossadegh (Iran), Arbenz (Guatemala) en Allende (Chili) van de macht te verdrijven en te vervangen door een voor de V.S. vriendelijke dictator.

5) A la limite kunnen een groot aantal mensen nog aanvaarden dat zelfs binnen democratische staten soms complotten plaatsvinden. Meestal komen deze samenzweringen van zogenaamde "rogue" elementen: Watergate (een paranoïde Nixon en zijn cronies), Iran-Contra (een fanaticus als Oliver North en zijn cronies) en Russiagate (Donald Trump, wat wil je nu éénmaal!, zijn campagneteam, Wikileaks en Vladimir Putin) behoren tot deze categorie.

Russiagate is een wel heel bijzondere complottheorie omdat zowat het hele establishment - vrijwel de volledige MSM, iedereen binnen de Democratische partij en veruit de meeste Europeanen - in dit complot geloven, zelfs al zijn er door de talloze onderzoeken zoals oa. die van Robert Mueller, nooit bewijzen geleverd.

Dichter bij huis was er onlangs nog sprake van mogelijke beïnvloeding van het euthanasieproces door elementen binnen de Katholieke Kerk. Zelfs anti-complotdenker Johan Braeckman vond dat deze mogelijkheid dringend onderzocht diende te worden, niet beseffend dat hij daarmee eigenlijk de Kerk van een mogelijk complot verdacht.

Uit dit overzicht blijkt dat iedereen wel in één of andere vorm van complotten geloofd, zo lang het maar samenzweringen zijn met de "juiste" verdachten: kapitalisten, communisten, dictators, extreem-links, extreem-rechts, moslimfundamentalisten, de Kerk, anarchisten, de CIA, of louche figuren zoals Oliver North, Richard Nixon, Donald Trump of Vlad Putin.

Wat we zien is dat slechts één vorm van complotten door deze complotaanhangers wordt verworpen: het soort complotten dat de Haven-Smith "state-crimes against democracy" of SCAD's noemt: een soort van samenzwering waarbij de samenzweerders binnen de (democratische) overheid zelf gezocht moeten worden. De definitie van de Haven-Smith is als volgt:

concerted actions … by government insiders intended to manipulate democratic processes and undermine popular sovereignty [with] potential to subvert political institutions and entire governments.… [They] are high crimes that attack democracy itself.

De termen "deep state" en "deep state events", bedacht door Peter Dale Scott, en tot op zekere hoogte misbruikt door de aanhangers van Trump, kunnen ook gebruikt worden om dit soort complotten te omschrijven.

Complotten die aan deze definitie voldoen zijn bvb. de moord op Kennedy - indien die moord zou gepleegd zijn door één of meerdere elementen binnen de regering zoals de CIA (Allen Dulles), de FBI (J. Edgar Hoover) of Lyndon Johnson, al dan niet in samenwerking met de maffia - of 9/11 indien het geen complot van radicale moslims zou zijn maar bedacht en uitgevoerd door elementen binnen de Bush regering, bvb. de neoconservatieven.

9/11 is hier inderdaad een heel instructief voorbeeld: zij die immers een complot vanwege de Bush-regering zonder enige reflectie verwerpen (of van een buitenlandse regering bvb. die van Israël), hebben er geen enkel probleem mee om te aanvaarden dat het een complot zou zijn van 19 islamfundamentalisten onder leiding van een "terrorist" aan een nierdialysetoestel, ook al gedroegen die fanatici zich toch wel op heel bijzondere manier.

Anticomplotdenkers blijken dus last te hebben van heel veel cognitieve dissonantie: als ze eerlijk zijn moeten ze erkennen dat ze zelf in een hele reeks van complotten geloven, maar dat om de één of andere reden ze niet kunnen aanvaarden dat er ook zoiets kan bestaan als SCAD's of "deep state events".

Waarom ze niet bereid zijn om de laatste stap te zetten en te aanvaarden dat dergelijke gebeurtenissen zich wel degelijk voordoen is bijzonder merkwaardig. Vaak - zoals bij Johan Braeckman of Maarten Boudry - gaat het over atheïsten die gelovigen verwijten dat ze ook de finale stap niet durven te zetten. Immers, zeggen zij, theïsten geloven nog maar in één God, in alle andere goden geloven ze al lang niet meer. 

De reden waarom christenen, moslims of joden die stap niet willen zetten lijkt me duidelijk: daarmee zou hun wereldbeeld in mekaar stuiken.
Idem voor anticomplotdenkers: aanvaarden dat er SCAD's kunnen zijn of "deep state events"  of dat er überhaubt iets zou kunnen bestaan als een "deep state" betekent dat hun ideaalconcept van democratie niet beantwoordt aan de realiteit.

Het erkennen of accepteren van de harde realiteit is blijkbaar een harde noot om kraken, en dat geldt niet enkel voor gelovigen.